Sahminta shidaal qodista ee ka socota bada Soomaaliya, gaar ahaan tan loo igmaday dowladda Turkiga ee 2024
waa mowduuc muhiim ah oo saameyn weyn ku leh dhaqaalaha, siyaasadda, iyo istaraatiijiyadda gobolka. Xidhiidhka u dhexeeya Soomaaliya iyo Turkiga ayaa si weyn u xoogaystay tobannaankii sano ee u dambeeyay, iyadoo Turkigu uu kaalin weyn ka qaatay dib-u-dhiska Soomaaliya, adeegyada bulshada, iyo xoojinta xiriirka diblomaasiyadeed. Sahmintan shidaalka waxay qayb muhiim ah ka tahay iskaashiga labada dowladood, iyada oo la doonayo in laga faa’iidaysto kheyraadka dabiiciga ah ee ku jira badaha Soomaaliya.
Taariikhda Shidaalka Soomaaliya iyo Rajada Laga Qabo mustaqbalka dhow
Soomaaliya waxa ay leedahay kheyraad dabiici ah oo aan wali si buuxda loo sahamin, waxaana la rumeysan yahay in biyaha badda Soomaaliya ay ku jiraan keyd shidaal iyo gaas oo aad u badan. Sahmintii hore ee shidaalka ee Soomaaliya waxaa hakiyey dagaalladii sokeeye iyo xaaladaha amni darro ee dalka ka jiray muddada dheer, taas oo sababtay in shirkadaha shidaalka ee caalamiga ah ay ka gaabsadaan inay maalgashi ku sameeyaan sahmintii shidaalka. Si kastaba ha ahaatee, markii amniga iyo xasiloonida dalku soo hagaageen, dowladdu waxay bilowday in ay dib u eegto suurtogalnimada ka faa'iidaysiga kheyraadka dabiiciga ah, taas oo horseeday iskaashi dhow oo lala sameeyay dalalka iyo shirkadaha caalamiga ah sida Turkiga.
Doorka Turkiga ee Sahminta Shidaalka Soomaaliya
Dowladda Soomaaliya waxay heshiisyo muhiim ah la gashay shirkado iyo dowlado kala duwan oo ay ku jirto dowladda Turkiga si loo sahmiyo lana qodo shidaalka ku jira biyaha badda Soomaaliya. Turkigu, oo qayb ka ah horumarka gobolka, waxa uu waayadan dambe kaalin muuqata ku lahaa sahminta shidaalka ee meelo kala duwan oo caalamka ah, gaar ahaan Afrika. Sanadooyinkii ugu dambeeyay, dowladda Turkiga ayaa xooga saartay kordhinta kheyraadkeeda tamarta iyada oo sahamineysa shidaalka iyo gaaska ku jira badda Mediterranean-ka iyo meelo kale. Hadaba, iskaashigan cusub ee Soomaaliya iyo Turkiga wuxuu noqon karaa mid faa'iido badan u leh labada dal.
Heshiiska u dhexeeya Soomaaliya iyo Turkiga wuxuu ku saabsan yahay in Turkigu ka caawiyo Soomaaliya sahminta iyo qodista shidaalka, iyadoo la isticmaalayo teknoolojiyad casri ah iyo aqoon dhowr ah oo uu Turkigu ku leeyahay sahminta tamarta. Turkiga ayaa sidoo kale bixiya taageero dhinacyo badan leh, oo ay ku jiraan tababarka iyo kobcinta awoodaha gudaha ee Soomaaliya si ay u maareyso kheyraadkeeda dabiiciga ah. Waxa kale oo jira fursado kale oo la xidhiidha horumarinta kaabayaasha iyo soo-saarka shidaalka, taas oo haddii si habsami leh loo hirgaliyo, ay Soomaaliya ka caawin karto in ay gaarto koboc dhaqaale iyo madax-bannaani dhinaca tamarta ah.
Soomaaliya waxaa laga heli karaa noocyo kala duwan oo shidaal ah, inkastoo sahmintii dhab ahaan aan wali si buuxda loo dhamaystirin. Laba nooc oo muhiim ah oo la filayo in laga heli karo waa shidaalka daciifka ah (light crude oil) iyo shidaalka culus (heavy crude oil). Soomaaliya waxay ku taallaa aagga geeska Afrika, waana meel u dhow dhulal shidaal hodan ku ah sida Suudaan, Itoobiya, iyo Yemen, taas oo tilmaameysa suurtagalnimada ay leedahay in ay shidaal fara badan ku jirto.
Noocyada Shidaalka ee Laga Heli Karo Soomaaliya:
1. Light Crude Oil (Shidaalka Daciifka ah):
Shidaalkan waa nooca ugu qiimaha badan, waayo waa shidaal fudud oo laga soo saari karo sifayn sahlan lehna saamaynta deegaanka oo hooseysa. Waxay ku fiican tahay in lagu farsameeyo noocyada saliidaha loo isticmaalo gaadiidka, warshadaha, iyo matoorrada.
2. Heavy Crude Oil (Shidaalka Culus):
Shidaalkan waa nooc culus oo u baahan sifayn dheer si looga dhigo waxyaabaha laga faa’iidaysto. Inkasta oo uu yahay mid ka adag in la farsameeyo, haddana wuxuu leeyahay faa'iido weyn maadaama uu sii kobcin karo dakhliga shidaalka.
Shidaalka Kale ee Laga Heli Karo:
Soomaaliya waxaa sidoo kale laga yaabaa in laga helo gaas dabiici ah (natural gas), kaas oo noqon kara mid kale oo muhiim ah oo Soomaaliya ka caawin kara inay isku filnaato dhinaca tamarta, isla markaana si weyn ugu kordhiya dhaqaalaha dalka.
Saameynta Dhaqaalaha iyo Siyaasadda
Haddii sahmintan shidaalka ee loo igmaday Turkiga ay guuleysato oo shidaalka laga soo saaro badda Soomaaliya, waxa ay u noqon kartaa bedelka dhaqaale ee ugu weyn ee Soomaaliya ku xasili karto mustaqbalka dhow. Kheyraadka shidaalka ayaa ku siin kara dowladda dakhliga ay u baahan tahay si ay u dhisto kaabayaasha dalka, u horumariso adeegyada bulshada, u yareyso faqriyada, isla markaana u xoojiso awoodaha amniga.
Siyaasad ahaan, heshiisyada noocan ah ayaa sidoo kale saamayn ku leh isku-dhacyada goboleed iyo kuwa caalami ah. Gobolka Geeska Afrika wuxuu muddo dheer ahaa goob ay ku loolamaan dowlado shisheeye oo doonaya inay helaan saameyn siyaasadeed iyo mid dhaqaale oo ku saabsan kheyraadka dabiiciga ah ee gobolkan. Iskaashiga Soomaaliya iyo Turkiga wuxuu horseedi karaa in xiisadaha gobolka ay kordhaan, gaar ahaan marka loo eego waddamada kale ee dano ku leh biyaha Soomaaliya sida Kenya iyo Itoobiya.
Caabuqa Dhulka Badda
Sahmintan ayaa sidoo kale qayb ka noqotay doodaha ku saabsan xuduudaha badda ee u dhexeeya Soomaaliya iyo wadamada deriska la ah. Khilaafka badda ee Soomaaliya iyo Kenya, oo muddo dheer soo jiitamayey, ayaa ku saabsan lahaanshaha iyo maamulidda kheyraadka ku jira aagga badda ee ay labada dal isku hayaan. Dacwadda maxkamadda caalamiga ah ee ICJ ee dhex martay Soomaaliya iyo Kenya ayaa loo arkayey tallaabo muhiim ah oo ku saabsan xalinta khilaafkaasi, inkasta oo wali ay jiraan arrimo u baahan in la xaliyo.
Keydka Shidaalka:
Waxaa la aaminsan yahay in biyaha badda Soomaaliya iyo dhulkeedaba ay ku jiraan keyd shidaal iyo gaas dabiici ah. Sahminta horudhaca ah ee laga sameeyay Soomaaliya, gaar ahaan qaybaha badda, waxay muujisay rajada laga qabo helidda shidaal tayo sare leh oo ku jira gobolka loo yaqaan badda Soomaaliya. Aagga loo yaqaan "offshore" waa mid aad loogu qiyaasay inuu yahay mid hodan ku ah shidaalka.
Gabagabo
Sahminta shidaal qodista ee badda Soomaaliya ee loo igmaday Turkiga waa tallaabo istiraatiiji ah oo muhiim u ah Soomaaliya. Waxay ka tarjumaysaa in Soomaaliya ay raadineyso habab cusub oo ay uga faa'iidaysato kheyraadkeeda dabiiciga ah, isla markaana ay horumariso dhaqaalaheeda. In kasta oo ay jiraan caqabado badan, oo ay ka mid yihiin khilaafka xuduudaha badda iyo xaaladaha amni, hadana heshiiskaan wuxuu noqon karaa mid ay labada dhinac ka faa'iidaystaan haddii si wanaagsan loo fuliyo. Turkigu wuxuu sii wadi karaa doorkiisa taageerada Soomaaliya, halka Soomaaliya ay fursad u helayso inay dib ugu soo laabato booskeedii dhaqaalaha caalamiga ah iyada oo ka faa’iideysaneysa kheyraadkeeda dabiiciga ah.