Taariikhda Imaam Al-Ghazali: Halyeeygii Cilmiga Islaamka

Hordhac

Imaam Abu Hamid Muhammad al-Ghazali (1058–1111 CE), oo sidoo kale loo yaqaan Al-Ghazali, wuxuu ahaa mid ka mid ah caalimada ugu caansan uguna saameynta badan ee Islaamka. Wuxuu ahaa filosoof, faqih, mutakalim (caalim kalami), suufi, iyo qoraa weyn oo Islaam ah, kaas oo cilmigiisa iyo fikradihiisa ay wax weyn ka beddeleen aragtida Islaamka, gaar ahaan dhinacyada falsafadda, fiqhiga, iyo suufiyada. Taariikhda Al-Ghazali waa mid ku saabsan safar dheer oo cilmiga iyo nafta lagu baadigoobayo, kaas oo ku dhamaaday inuu noqdo mid ka mid ah shaqsiyaadka ugu saameynta badan taariikhda Islaamka.

Dhalashada iyo Barbaarka

Al-Ghazali wuxuu ku dhashay magaalada Tus ee gobolka Khurasan, oo maanta ku taalla dalka Iran, sannadkii 1058 CE (450 AH). Qoyska Al-Ghazali wuxuu ahaa mid sabool ah, balse aabihiis, oo ahaa nin saqiir ah, wuxuu ahaa qof diinta jecel oo doonayay in wiilashiisa ay bartaan cilmiga Islaamka. Markii uu aabihiis geeriyooday, waxaa daryeelay nin saaxiib la ahaa oo isla markaasna qaatay mas'uuliyadda waxbarashadiisa.

Waxbarashada

Waxbarashada Al-Ghazali waxay bilaabatay xilli hore, isaga oo baranaya culuunta diinta Islaamka sida fiqhiga, xadiiska, iyo Qur'aanka. Wuxuu ka bilaabay waxbarashada Tus, ka dibna wuxuu u wareegay magaalada Jurjan si uu u sii wato barashada cilmiga. Waxbarashadiisa ayaa kor u kacday markii uu u safrey magaalada Nishapur, oo ahayd mid ka mid ah xarumihii ugu waaweynaa ee cilmiga Islaamka xilligaas. Halkaas ayuu ku baranayay culuunta kala duwan ee Islaamka, isagoo ku takhasusay fiqhiga Shaaficiyada iyo cilmiga kalamiga (theology). Macallinkiisii ugu weynaa wuxuu ahaa Imaam al-Juwayni, oo loo yaqaanay Imaamul Xarameyn, oo ahaa caalim sare oo baray Al-Ghazali falsafadda, fiqhiga, iyo kalamiga.

Safarkiisa Cilmiga iyo Saameynta Falsafadda

Markii uu dhammeystay waxbarashadiisii hoose, Al-Ghazali wuxuu bilaabay safar dheer oo cilmiga iyo barashada ku saabsan. Wuxuu tegay magaalada Baqdaad oo ahayd xarunta caasimadda Khilaafadii Cabaasiyiinta iyo xarun muhiim ah oo cilmiga Islaamka ah. Halkaas wuxuu ku biiray madarasada Nizaamiyada, oo ahayd mid ka mid ah madarasooyinkii ugu caansanaa xilligaas, waxaana loo magacaabay madaxa jaamacadda isagoo noqday macallin aad looga qaddariyo.

Xilligan, Al-Ghazali wuxuu noqday caalim si weyn loo yaqaanno, wuxuuna bilaabay inuu si qoto dheer ugu sii fiirsado falsafadda Islaamka iyo tan reer Galbeedka. Isagoo daris u ahaa falsafaddii reer Giriig ee ay wadeen caalimada Muslimiinta sida Al-Farabi iyo Ibn Sina, Al-Ghazali wuxuu go'aansaday inuu wax ka qoro falsafadda isla markaana uu soo bandhigo aragtiyihiisa.

Aragtidiisa Falsafadda: "Tahafut al-Falasifah" (Fashilka Falsafadda)

Al-Ghazali wuxuu caan ku noqday buuggiisa "Tahafut al-Falasifah" (Fashilka Falsafadda), kaas oo uu ku weeraray falsafada Muslimiinta qaar sida Ibn Sina iyo Al-Farabi, isagoo ku eedeeyay in aragtiyadooda qaarkood ay ka horjeedaan qawaaniinta Islaamka. Buuggan wuxuu caan ku noqday in uu gaashaanka u daruuray aragtidii falsafadeed ee xilligaas, isagoo ku dooday in qaar ka mid ah falsafada ay khatar ku tahay cilmiga Islaamka iyo diin ahaanba.

Al-Ghazali wuxuu gaar ahaan diidanaa aragtiyada ku saabsan abuuridda caalamka, nolosha dambe, iyo aqoonta Ilaahay oo uu sheegay inay khaldan yihiin, islamarkaana ay ka horjeedaan cilmiga kalamiga Islaamka. Wuxuu ku dooday in falsafaddu ay tahay mid xaddidan oo aan ku filneyn inay si buuxda uga jawaabto su'aalaha ku saabsan jiritaanka Ilaahay iyo xaqiiqada caalamka.

Qaraarkiisa iyo Naftii-labaad ee Suufinimo

Markii uu ku guuleystay inuu soo bandhigo aragtidiisa falsafadeed, Al-Ghazali wuxuu galay xaalad qalbi ah oo uu ku dareemay shaki ku saabsan cilmiga iyo xikmadda uu mudada dheer ku hawlanaa. Wuxuu bilaabay inuu shaki galo aragtiyaha cilmiga iyo falsafadda oo uu markii hore ku qanacsanaa, taas oo keentay inuu qaato go'aan halis ah oo uu uga baxo Baqdaad iyo dhamaan mas'uuliyadii cilmiga ahayd ee uu hayay.

Intaa kadib, Al-Ghazali wuxuu galay safar naftiisa lagu hagaajinayo oo qaatay dhowr sano, isagoo dhex mushaaxay magaalooyinka Shaam, Makkah, iyo Madinah. Inta uu safarkan ku jiray, wuxuu qaatay nolosha suufinimo, isagoo diiradda saaray akhlaaqda, nafta, iyo xiriirka qofka iyo Ilaahay. Xilligan wuxuu si buuxda ugu hibeeyay naftiisa cibaadada, tasbiixda, iyo dhulka safarka oo uu kaga go'doomay aduunyada.

"Ihya’ Ulum al-Din" (Soo nooleynta Culuumta Diinta)

Al-Ghazali wuxuu noqday mid ka mid ah shaqsiyaadka ugu weyn ee soo noolaynta suufiyada Islaamka kadib markii uu soo saaray buuggiisa caanka ah ee "Ihya’ Ulum al-Din" (Soo nooleynta Culuumta Diinta). Buuggani wuxuu ahaa mid ka hadlaya cilmiga akhlaaqda iyo cibaad.

Geeridiii imaamka

Imaam Al-Ghazali wuxuu geeriyooday 18-kii December, 1111 CE (14-ka Jumaada al-Thani, 505 AH) isaga oo ku sugnaa magaalada Tus, oo ku taal gobolka Khurasan ee maanta la yiraahdo Iran. Waxaa la sheegay in maalinta uu geeriyoonayay, Imaamku uu ku waabariistay isagoo cimrigii dambe ku mashquulsanaa cibaadada iyo dhikriga. Subaxnimadaas, sida ay taariikhyahannadu qoreen, wuxuu u diyaarsaday dharkiisii salaadda, kadibna wuxuu la hadlay walaalkiis, Axmed, oo uu ka codsaday inuu u geeyo agtiisa. Waxa uu yiri, “U diyaariyeysaamiga dharka aan u baahanahay.” Kadib, ayuu sariirta saaray madaxiisa, isagoo aakhirkii, naftiisu ka baxday isagoo leh geesinnimo iyo qanaaco qoto dheer. 

Geerida Al-Ghazali waxay ahayd tiir weyn oo ka baxday cilmiga Islaamka, wuxuuna ka tagay dhaxal weyn oo wax ku ool ah, sida kutubtiisa, aragtiyadiisa falsafadeed, iyo faa’iidada ay bulshadii Islaamka ka heleen fikirkiisa suufiyada iyo cilmiga diinta. Meesha uu ku aasan yahay ayaa noqotay meel barakeysan oo ay soo booqdaan ardaydiisa iyo dadka kale ee aqoonta jecel, waxayna ilaa maanta tahay goob lagu xasuusto halyeeygii cilmiga Islaamka ee Imaam Al-Ghazali. Dhaxalkiisa cilmiga ah ayaa sii nool oo ah mid la akhriyo, la barto, lagana faa'iideysto dhammaan daafaha dunida Islaamka.

Dhamaad