Saynisyahannada Muslimiinta: Taariikh iyo Saameyn
Hordhac
Sayniska iyo tiknoolajiyadu waxay soo mareen heerar kala duwan taariikhda bini'aadamka. Waxaana jiray xilligii Dhexe ee Islaamka, Muslimiintu waxay lahaayeen door muhiim ah oo ku saabsan horumarinta sayniska, tiknoolajiyadda, iyo falsafadda. Qoraalkan waxaa diiradda lagu saarayaa qaar ka mid ah saynisyahannada Muslimiinta ee saameynta weyn ku leh aqoonta iyo horumarinta sayniska.
1. Ibn al-Haytham (Alhazen)
Ibn al-Haytham, oo sidoo kale loo yaqaan Alhazen, wuxuu ahaa saynisyahan ka soo jeeda Basra oo ku noolaa qarnigii 10-aad iyo 11-aad. Wuxuu caan ku yahay baaritaankiisa ku saabsan iftiinka iyo muraayadaha. Kitabkiisa "Book of Optics" wuxuu ahaa mid muhiim u ah horumarinta fahamka iftiinka, muraayadaha, iyo aragga. Ibn al-Haytham wuxuu asaasay cilmiga optika (farsamada muraayadaha) iyo cilmiga hidda-socodka (scientific method).
2. Al-Khwarizmi
Al-Khwarizmi wuxuu ahaa saynisyahan iyo xisaabiye ku noolaa qarnigii 9-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "Al-Kitab al-Mukhtasar fi Hisab al-Jabr wal-Muqabala" oo uu ku bilaabay cilmiga algebra (xisaabta algebra). Erayga "algebra" ayaa ka soo jeeda magaca buugiisa. Waxa uu sidoo kale kaalin weyn ka qaatay horumarinta tirooyinka iyo miisaanka.
3. Avicenna (Ibn Sina)
Avicenna, oo sidoo kale loo yaqaan Ibn Sina, wuxuu ahaa dhakhtar, falsafad, iyo saynisyahan ku noolaa qarnigii 10-aad iyo 11-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "The Canon of Medicine," kaasoo ahaa mid muhiim ah oo la isticmaalay qarnigii dhexe iyo kuwa dambe ee Yurub iyo Islaamka. Buuggaas wuxuu soo bandhigay heerar cusub oo baaritaan ah oo ku saabsan caafimaadka iyo daawaynta.
4. Al-Razi (Rhazes)
Al-Razi, oo sidoo kale loo yaqaan Rhazes, wuxuu ahaa dhakhtar iyo saynisyahan ku noolaa qarnigii 9-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "Kitab al-Hawi," oo uu ku soo bandhigay xog muhiim ah oo ku saabsan caafimaadka, cudurrada, iyo daawaynta. Waxa uu sidoo kale caan ku yahay qaabkiisa cusub ee baaritaanka caafimaadka iyo daraasadda cudurrada.
5. Omar Khayyam
Omar Khayyam wuxuu ahaa xisaabiye, sheeko, iyo mu'allif ku noolaa qarnigii 11-aad. Wuxuu caan ku yahay qaabka xisaabeed ee trigonometriga iyo heesihiisa suugaanta. Buugiisa "Rubaiyat" wuxuu ka kooban yahay heeso aad u qurux badan oo ka tarjumaya falsafadda iyo nolosha.
6. Al-Biruni
Al-Biruni wuxuu ahaa saynisyahan, taariikh yahanno, iyo astronomer ku noolaa qarnigii 11-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "Kitab al-Hind" oo uu ku faahfaahinayo dhaqanka iyo sayniska Hindiya, iyo "The Chronology of Ancient Nations," oo uu ku falanqeynayo taariikhda iyo taariikhda astronomiga. Al-Biruni wuxuu sidoo kale caan ku yahay baaritaankiisa ku saabsan qiyaasta dhulka iyo xaqiijinta xisaabta astronomiga ee qarnigii dhexe.
7. Ibn al-Nafis
Ibn al-Nafis wuxuu ahaa dhakhtar ku noolaa qarnigii 13-aad, waxaana loo yaqaan inuu ahaa qofkii ugu horreeyay ee sharxay wareegga dhiigga ee maraya qalbiga. Buugiisa "Kitab al-Shamil fi al-Tibb" wuxuu ahaa mid muhiim ah oo ku saabsan xisaabta iyo daawaynta, wuxuuna ka qayb qaatay horumarinta aqoonta caafimaadka iyo dhakhaatiirta waqtigiisa.
8. Al-Ma'arri
Al-Ma'arri wuxuu ahaa suugaan yahanno, falsafad, iyo saynisyahan ku noolaa qarnigii 11-aad. Wuxuu caan ku yahay shaqadiisa suugaanta sida "Luzumiyyat," oo lagu garto hal-abuurkiisa iyo fikradihiisa ku saabsan falsafadda, bulshada, iyo nolosha. Al-Ma'arri wuxuu sidoo kale leeyahay saameyn weyn oo ku saabsan sida suugaanta iyo falsafadda loo fahmo.
9. Ibn Rushd (Averroes)
Ibn Rushd, oo sidoo kale loo yaqaan Averroes, wuxuu ahaa falsafad iyo dhakhtar ku noolaa qarnigii 12-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "The Incoherence of the Incoherence," oo uu kaga jawaabayo dhaleecayntii ku aaddan falsafadda Aristotelian ee Muslimiinta. Ibn Rushd wuxuu sidoo kale door muhiim ah ka qaatay faafinta aqoonta Aristotelian iyo falsafadda reer Galbeedka.
10. Al-Jazari
Al-Jazari wuxuu ahaa injineer, mucjiso iyo saynisyahan ku noolaa qarnigii 12-aad. Wuxuu caan ku yahay buugiisa "Kitab al-Jami' bayn al-Ilm wa al-'Amal al-Nafi' fi Sina'at al-Hiyal," oo ka hadlaya dhismaha iyo naqshadeynta mishiinnada iyo qalabka otomaatiga. Al-Jazari wuxuu sidoo kale soo bandhigay noocyo badan oo qalab otomaatig ah oo qaab ahaan loogu yeero "kale."
Saameynta Taariikhiga ah
Saynisyahannada Muslimiinta waxay door muhiim ah ka qaateen horumarinta aqoonta iyo tiknoolajiyadda waqtigooda. Waxay qayb weyn ka yihiin dhaxalka sayniska ee maanta, iyaga oo ku dhiirrigeliyay aqoonyahannada reer Galbeedka iyo guud ahaan bini'aadamka. Hawshooda ayaa ka caawisay in la xoojiyo fahamka cilmiga, waxaana ay leeyihiin saameyn muuqata oo ku saabsan horumarinta iyo barashada sayniska.
Gabagabo
Islaamka qarnigii dhexe wuxuu ahaa xilligii barwaaqada ee aqoonta sayniska iyo tiknoolajiyadda, waxaana saynisyahannada Muslimiinta ay si weyn u saameeyeen horumarka cilmiga. Hawshooda iyo hal-abuurkooda waxay ka mid yihiin dhaxalka ugu qaalisan ee taariikhda sayniska, waxaana ay ka mid yihiin ilaha aqoonta ee dhiirrigeliya jiilasha cusub ee saynisyahannada iyo hal-abuurayaasha.
Saynisyahannada Muslimiinta waxay sidoo kle door muhiim ah ka qaateen horumarinta aqoonta iyo sayniska xilligii dhexe ee Islaamka. Hawshooda ayaa ka caawisay in la xoojiyo fahamka cilmiga iyo tiknoolajiyadda, waxayna leeyihiin saameyn muuqata oo ku saabsan aqoonta maanta. Cilmigooda iyo hal-abuurkooda waxay ka mid yihiin dhaxalka muhiimka ah ee taariikhda sayniska iyo tiknoolajiyadda.